Trong giai đoạn đầu tìm hiểu về hành trì thiền, vấn đề thường được quan tâm nhất chính là: “Tôi phải làm gì để thiền cho đúng?” Dựa trên những kinh nghiệm từ Ngài Mahasi bài giảng, vị thiền sư không đưa ra những định nghĩa giáo điều khó hiểu, nhưng lại đưa ra một phương pháp cực kỳ thực tế: cần ghi nhận rõ rệt mọi diễn biến của thân tâm tại thời điểm hiện tại.
Trong hệ thống Ngài Mahasi cho người mới, thiền định không nhằm mục đích truy cầu cảm giác bình an hay sự im lìm đặc biệt. Cốt lõi của thiền chính là sự thấu thị minh bạch. Khi thân chuyển động, biết có chuyển động. Khi tâm suy nghĩ, biết đang suy nghĩ. Nếu có sự không thoải mái phát sinh, cần nhận diện nó rõ ràng. Sự tỉnh giác này là yếu tố căn bản để hình thành tuệ giác.
Ngài Mahāsi luôn dạy người mới bắt đầu từ những gì đơn giản nhất. Hơi thở, cụ thể là sự phồng và xẹp của bụng, được chọn làm đối tượng chính vì nó luôn hiện diện và dễ nhận biết. Khi sự ghi nhận “phồng, xẹp” được nối tiếp không gián đoạn, tâm trí sẽ từng bước giảm thiểu sự xao nhãng và đạt đến độ minh mẫn cao hơn. Khi ý nghĩ trôi dạt, hãy thầm niệm “suy nghĩ” rồi đưa tâm trở lại đề mục. Không cần trách móc, cũng không cần phân tích.
Xuyên suốt nội dung các Ngài Mahasi bài giảng, Ngài chỉ dạy rằng trọng tâm không nằm ở việc ngồi lâu hay mau, mà chính là tần suất xuất hiện của chánh niệm. Việc thực hành đúng đắn trong thời gian ngắn có giá trị hơn nhiều so với việc ngồi lâu mà thiếu chánh niệm. Bởi lẽ đó, người mới bắt đầu cần tránh việc cưỡng cầu một cách quá đà, mà nên chú ý đến tính liên tục và tinh thần bền bỉ.
Một nét đặc thù trong hệ thống Ngài Mahasi cho người mới nằm ở việc không khu biệt sự tu tập trong tư thế tọa thiền. Khi đi, biết đang đi; khi đứng, biết đang đứng; khi nằm, biết đang nằm. Dù là trong những việc nhỏ nhặt như dùng bữa, vệ sinh hay trò chuyện, nếu có chánh niệm, đó vẫn là thiền. Nhờ vậy, người hành giả dần học cách sống tỉnh thức giữa đời thường.
Nếu áp dụng chính xác các hướng dẫn từ Ngài Mahasi bài giảng, người mới tập sẽ khởi sự nhận diện một quy luật trọng yếu: tất cả các pháp đều mang tính chất sinh và diệt. Thọ uẩn không vĩnh hằng, tư duy không tồn tại lâu, cảm xúc cũng chỉ là thoáng qua. Tuệ giác này không phát sinh qua việc phân tích mà qua sự cảm here nhận trực diện. Chính nó làm giảm bớt sự dính mắc và phản ứng quen thuộc của tâm.
Đối với người mới, con đường mà Ngài Mahasi cho người mới chỉ ra là một giải pháp thực hành bảo đảm và chân chính. Người tập không cần đặt nặng niềm tin hay hy vọng vào sự chứng đắc tức thì. Cốt lõi là ở sự thực hành chuẩn mực, quán sát liên tục và để trí tuệ tự động thăng tiến. Đó là tinh thần cốt lõi trong những bài giảng giản dị mà sâu sắc của Ngài Mahāsi.